سال های سال است که شیعیان و غیر شیعیان به رسم احترام و به قصد شرکت در بزرگترین اجتماع مسلمانان با پای پیاده قدم در جاده کربلا می گذارند تا این محور اتحاد همه آزادگان را به رخ همه مستکبران و زورگویان عالم بکشند چرا که فلسفه قیام عاشورا و عزت و سربلندی امام حسین(ع) و یارانشان نه زمینی بلکه ریشه ای الهی دارد.

حجت الاسلام «میر سامان پیشوائی» عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت ایران در همین خصوص به سوالات پاسخ گفته است.

*آزادگی در مفاهیم دینی ما چه جایگاهی دارد و چه زاویه ای مورد توجه قرار می گیرد؟ این مفهوم بعد از قیام اباعبدالله چه رویکردی می یابد؟

آزادگی که در مرام و دین ما تعریف می شود مفهومش بیشتر حق محوری است یعنی سوای هر گرایش، نژاد و وابستگی های قومی و قبیله ای بتوان بر مبنای حق قضاوت کرد، تصمیم گرفت و عمل کرد به عبارتی از همه وابستگی های دیگر رها و آزاد شوی و به نوعی وابستگی حداکثری به حق و حقیقت محوری پیدا کنی.اما این مفهوم در دین اسلام جایگاه ویژه ای دارد و از زوایای مختلفی بدان پرداخته شده است.

حرکتی که در قیام ابا عبدالله آغاز شد آنقدر حق و حقیقت محوری آن واضح و مبرهن است که اگر دقت شود در طول این اتفاق چند بار ابا عبدالله از سپاه یزید دعوت کردند و فرمودند که اگر حتی هیچ گرایش و تقیدی هم به دین و اسلام ندارید حداقل آزاده باشید آن چیزی که فطرت انسانی است سوای اینکه حتی آموزش و گرایش دینی دیده باشد و چه مسیحی، یهودی و مسلمان باشد و با آن فطرتی که خداوند در نهاد هر انسان به ودیعه نهاده، می تواند تشخیص دهد که چه موضوعی حق و چه موضوعی باطل است.

در این جریان حتی اگر کسی حداقلی از آزادگی داشت می توانست مسیر درست را در این امتحان انتخاب و موجب سعادت و شقاوت خود شود یک مثال جناب حر هستند که در آن لحظه تصمیم درست را گرفت و از جرگه اشقیا به جرگه اتقیا پیوست و کس دیگری هم ممکن است عکس آن را تصمیم گرفته باشد مانند آن افرادی که اردوگاه امام حسین را ترک و به سپاه دشمن پیوستند یا حداقل امام حسین(ع) را در در این نبرد حق علیه باطل همراهی نکردند.

*جنس عزت امام حسین(ع) و یارانشان از چه جنسی بود ؟ چه ریشه های قرآنی و روایی در این خصوص وجود دارد؟ اصلا حرکت امام حسین(ع) در این مسیر چه سمت و سویی داشت که عزتمند و شرافتمدار بود؟

یک مفهوم این است که آن پیروزی و سعادت را حضرت امام حسین(ع) در این می دیدند که حق جاری شود هر چند هزینه های ظاهری داشته باشد. در قرآن داریم که " و من نصر الا من عندالله" بالاخره نصر و پیروزی از طرف خداوند است شاید به ظاهر حرکت هایی را در کوتاه مدت شکست تلقی کنیم ولی این موارد در بلند مدت همان پیروزی و نصر واقعی است چون ظواهر و منافع زودگذر دنیوی که نمی توان مبنای شکست و پیروزی قرار گیرد.

یکسری منافع زودگذر وجود دارد که ما شاید در شناخت آنها هم که آیا شکست یا پیروزی هستند دچار ابهام و تردید شویم لذا آن چیزی که وجود دارد این است که انتخاب درست و حق محوری و پذیرفتن هزینه هایی که لازم است انسان برای حق محوری بپردازد نهایتا منجر به نصرت خواهد شد هر چند در ظاهر انسان متصور شود که شکست را متحمل شده است لذا قانونی در عالم خلقت جاری است هر وقت شما حق محور حرکت کردید اصولا شکستی ندارید ولی هر جا برای رسیدن به منافع دنیوی حاضر شدید کرنش کنید و عزتتان را زیر سوال ببرید و ذلت را به منافع زودگذر پذیرفتید در نهایت به عدم موفقیت خواهید رسید.

* عزت حسینی امروز در جامعه ما چطور بروز و ظهور می یابد؟

نکته اساسی در این امر همان حق محوری و حقیقیت جویی است؛ ما دو کلمه مظلوم و منظلم را داریم، منظلم به معنای فردی است که دارد به او ظلم می شود و خودش این ظلم را پذیرفته است و در فرهنگ اسلامی هم ظالم و هم منظلم هر دو گناهکار هستند اما مظلوم به معنای کسی است که مورد ظلم واقع می شود ولی این ظلم را نپذیرفته است و در مقابل ظلم ایستادگی می کند و در اینجا فقط ظالم گناهکار است و مظلومی که در مقابل این ظلم می ایستد در جرگه حقیقت جویان و سعادتمندان قرار دارد لذا اگر ما هم در دنیا فعلی قد علم کرده ایم و داریم حرکتی در مجامع بین المللی انجام می دهیم برای این است که آنجایی که مظلوم واقع می شویم در مقابل این ظلم دفاع لازم را انجام می دهیم و عزت را حفظ می کنیم و قاعدتا با این روش پیروز واقعی هستیم ولی جایی اکر منظلم شویم و خودمان ظلم را فقط برای به دست آوردن یکسری منافع زودگذر دنیوی بپذیریم قطعا منجر به پیروزی بلند مدت ما نخواهد شد هر چند در کوتاه مدت یکسری منالفع و امتیازات حد اقلی را داشته باشیم منتهی این منافع حداقلی به معنای وابستگی بیشتر در اینده خواهد بود و این وابستگی بیشتر در آینده به معنای منظلم شدن در اعصار تاریخی است در حقیقت کسی که به علت منافع حداقلی و زودگذر ظلم را می پذیرد نسل های آینده را هم وابسته تر می کنیم و این ظلم آشکاری است.

قاعدتا ما در تصمیم گیری هایمان چه آحاد ملت و چه مسئولین باید این دقت را به خرج دهند که همواره در جرگه حقیقت جویان قرار بگیریم و در مقابل ظلم از خودمان دفاع کنیم البته هر جایی هم باید متناسب با آن اتفاقی که می افتد تدبیر لازم آن هم سنجیده شود.

*جنس فداکاری های امام حسین و یاران­شان از چه جنسی بود و چرا بعد گذشت هزار و 400 سال این فداکاری ها همچنان تازه هستند و بوی کهنگی به خود نگرفته اند؟

احساسی که حضرت امام حسین(ع) در شکل گیری این فداکاری داشتند این بود که اگر الان سکوت و مدارا اتفاق بیافتد اصل اسلام زیر سوال می رود هر چند در زمان ائمه معصوم(ع) قبل تر از امام حسین(ع) هم فشار زیاد بود و در زمان خلفا برخی احکام نقض می شد ولی ابا عبدالله احساس کردند که سکوت در چنین شرایطی به ریشه اسلام ضرر می زند و مسلمانی به خطر می افتد چرا که یزید فردی بود که در مقایسه با پدرش معاویه که حداقل ظاهر را حفظ می کرد به شکل علنی اصل اسلام را زیر سوال می برد شراب می نوشید و سگ باز بود به هیچی تقید نداشت و اهل شعر و شاعر افراطی و زننده بود و در چنین شرایطی از امام حسین(ع) هم خواسته بود که بیعت کند که امام حسین(ع) قطعا با چنین فردی بیعت نمی کرد چرا که موجب مشروعیت بخشی به حکومت چنین فرد فاسقی می شد لذا حس حفظ عزت اسلام و مسلمانان ایجاب می کرد که در راستای نفی کامل این سیستم حاکم موجود حرکتی انجام دهد.

اینجا بحث زیاد است که هدف اصلی امام حسین(ع) چه بوده است . برخی بحث می کنند که هدف امام حسین(ع) کسب حکومت بوده است قطعا خود کلام امام حسین(ع) بیشتر از همه اینجا راهگشا و راهنما است چنانچجه می فرمایند " من برای اصلاح امت جدم و بر پایی امر به معروف و نهی از منکر قیام کردم."حال اگر لازمه این اصلاح امت پیامبر(ص) یا برپایی امر به معروف و نهی از منکر این باشد که امام در کوفه حکومتی تشکیل دهند امام ابایی از این قضیه نداشتند و این حرکت هم یک پشتوانه اجرایی برای این امر بود.

ضمن اینکه دعوتی که مسلمانان آن زمان کوفه از امام حسین(ع) داشتند در انتخاب شهر کوفه برای مسیری که آغاز شده بود بی تاثیر نبود در حقیقت با نامه های مردم کوفه حجت بر امام تمام شد که باید به کوفه برود و حتی نماینده هم فرستادند و نماینده امام هم در مدتی که آنجا بود و با بررسی اوضاع کوفه به امام نوشتند که فضا آماده است هر چند با ورود ابن زیاد شرایط عوض شد و کوفیان نقض پیمان کردند.

*ریشه های این فداکاری چطور تبیین می شود و چه پشتوانه مفهومی دارد؟ وجه تمایز این فداکاری با دیگر قیام های تاریخ چیست؟

خیلی مهمتر از اصل فداکاری، ما در اسلام جهاد به مال، آبرو و جان خود، خانواده و یاران امام را داشتیم و این مورد در مورد ائمه معصومین(ع) کاملا صادق است هر چند این جهاد را در زمان هشت سال دفاع مقدس و روزهای انقلاب هم ما دیدیم منتهی آن چیزی که نهضت عاشورا را متمایز می کند شرایط آن زمان است.

در شرایط آن زمان امام حسین(ع) فریاد می زند و جلوی بیدادگری و ظلم ، آن بدعت هایی که دارد در اصل اسلام رخ می دهد و آن انحرافاتی که اگر ادامه می یافت امروز اسمی از شیعه نبود عامل اصلی و وجه تمایز این قیام با دیگر قیام ها در طول تاریخ است ضمن اینکه مجموعه ای از یارانی که آ« زمان دور امام حسین(ع) جمع بودند آدم های بی نظیری بودند چنانچه اگر روایات ائمه معصومین (ع) که بعد از ابا عبدالله(ع) زیست کردند را نگاه کنیم روایات بیشماری در این باب می بینیم .

در روایات آمده است که؛ عده ای به سراغ امام رضا(ع) می روند که شما چرا مانند جدتان امام حسین(ع) بر علیه ظلم قیام نمی کنید ما از شما حمایت می کنیم و آماده ایم که شما را یاری رسانیم که امام هشتم(ع) می فرمایند" تاریخ هیچ وقت یارانی مانند یاران امام حسین(ع) به خود نمی بیند." یعنی کیفیت افرادی که آن زمان در کنار امام حسین(ع) بودند بسیار متمایز بود و هیچکدام از ائمه (ع) بعد از نهضت عاشورا این پتانسیل و ظرفیت را در یاران و اطرافیان خود ندیدند که قیام کنند.

امام رضا(ع) هم به آن افرادی که آمدند و طلب قیام کردند خیلی شفاف گفت که من شما را مانند یاران امام حسین(ع) نمی بینم، نه بصیرت و نه دلهایتان را آنگونه نمی بینم. در زمانی که جانشینی و خلافت امام علی(ع) بعد از رحلت پیامبر توسط عده ای نقض می شود امام علی(ع) می فرمایند" اگر من 40 تا یار داشته باشم لحظه ای برای قیام و باز پس گیری حقم تردید نمی کنم."

*آرمانگرایی و آرمانخواهی امام حسین(ع) واقع بینانه بود یا غیر واقع بینانه؟ مختصات و ابعاد یک شیعه آرمانخواه چیست؟

این بحثی است که شاید همین الان هم در جامعه ما مطرح است که ما آرمانگرا باشیم یا واقع گرا باشیم یا اینکه حق گرا باشیم یا مصلحت گرا باشیم؛ اصولا در تفکری که ما در اسلام داریم این موضوع اینگونه مطرح نمی شود و اینگونه نیست که اینها دو چیز باشند که ما به هر کدام یک وزنی بدهیم و مثلا حق را یا مصلحت را ببینیم مگر مصلحتی که امام معصوم یا حاکم اسلامی تشخیص می دهد جز حق است شاید این توهم پیش بیاد که بیایند حرکت امام حسین(ع) را با حرکت امام حسن(ع) مقایسه کنند و بگویند آن زمان مصلحت گرایی انجام شد و این دوران آرمانگرایی انجام شد در صورتی که به هیچ وجه اینگونه نیست چنانچه رفتار امام حسین(ع) تا زمانی که معاویه زنده است همان رفتاری است که امام حسن(ع) داشتند و اینجوری نیست که روحیات ائمه(ع) متفاوت باشد در حالیکه در حدیث هم داریم"کلهم نور واحد" بلکه خود حق و مصلحت است که ایجاب می کند که امام حسین(ع) در مقابل یزید قیام کنند و همان مصلحت و حق در زمان معاویه باعث می شود که استراتژی امام در برخورد با مسئله اجتماعی همان استراتژی باشد که در زمان امام حسن(ع) بود.

لذا هیچ کدام از این دو با هم تلاقی ندارند و و هم را نقض نمی کنند، استراتژی صحیح در موقع صحیح توسط حاکم اسلامی که معصوم هم هست اتخاذ و اجرا می شود.

*پیاده روی اربعین از کی شروع شد و چرا تاکنون ادامه دادشته است این پیاده روی میلیونی چه پیام و محتوایی دارد؟

بر اساس مستندات اولین زیارت انجام شده کربلا و امام حسین در اربعین توسط جابر انجام می شود جابر از اصحاب پیامبر(ص) بوده که چند امام را درک کرده است و حتی پیامبر مکرم اسلام هم این نوید را به جابر می دهند که شما فرزندان من و ائمه اطهار را درک خواهی کرد و حتی اسم این ائمه را پیامبر به جابر عنوان می کند.

جابر در زمان حادثه عاشورا بسیار پیر و فرتوت بوده و بعد از حادثه عاشورا و طبق روایات در اربعین همان سال یا سال بعد جابر در فرات غسل می کند و به زیارت امام حسین(ع) می ررود هر چند روایت دیگری هم وجود دارد ک هبرخی علما در آن خدشه می کنند و آن اینکه خود اسرای کربلا در بازگشت به سمت مدینه از مسیر کربلا باز می گردند و به زیارت امام حسین(ع) می روند هر چند این روایت ضعیفی است اما آنچه به صورت جدی وارد است زیارت جابر است که قطعا این زیارت را انجام داده است.

اما در مقطع فعلی زمان اهمیت پیاده روی اربعین خیلی واضح و شفاف است منتهی از جنبه های عبادی آن که عبور کنیم یک رزمایش بزرگ برای حقیقت جویان عالم است و تعداد زیادی از شیعیان و غیر شیعیان بزرگ ترین گردهمایی خود را در این روز دارند و به نوعی می توان گفت اربعین محور اتحاد همه مسلمانان و حقیقت جویان و آزادگان دنیا است.

در بزرگی این مراسم همین بس که اکثر غول های رسانه ای دنیا در حال سانسور این مراسم به این بزرگی هستند و قاعدتا این تجمع خیلی فشار برای آنها دارد چرا که اربعین الهام بخشی بسیار زیادی برای همه مردم دنیا دارد.